Mondo Cane

        Dwa lata temu byłem na wycieczce bibliotekarzy śladami barokowych zabytków Brasova i Sibiu oraz średniowiecznych zamków Transylwanii. Rumunia słynie ze swojej architektury, krajobrazów Karpat i przepięknej, dzikiej przyrody.

We wrześniu tego roku przeczytałem książkę reportażową Małgorzaty Rejmer Bukareszt. Kurz i krew (Wyd. Czarne). Reportaże autorka podzieliła na trzy części  - czasy komunizmu i dyktatury Ceauşescu, okres międzywojnia i współczesność. Rządy Ceauşescu to mroki dyktatury, upadek kultury, racjonowana dekretami „wolność”, korupcja, donosicielstwo, mordy polityczne, więzienia, chore pomysły dyktatora i jego żony Eleny. Okres międzywojnia i II Wojny Światowej to historia. Po I Wojnie, po Traktacie w Trianon, Rumunia odzyskuje Transylwanię, dostaje też Besarabię, pólnocną Bukowinę i inne ziemie. Bukareszt jest miastem wielu tożsamości: żydowskiej, greckiej, węgierskiej, jest miastem kosmopolitycznym. To Rumuni zainspirowali dadaizm (poeta Tristan Tzara), a E. Ionesco stworzył teatr absurdu. Podczas II Wojny Rumunia miała swój niechlubny okres współpracy i kolaboracji z nazistami (pogromy i okrutna eksterminacja narodu żydowskiego). I wreszcie współczesność. To reportaże najbardziej przejmujące, bo jak pisze M. Rejmer: Bukareszt jest trochę pyszny, trochę fikuśny, wrzodowaty na obrzeżach, lecz w centrum tłusto przypudrowany. Dla nas czytelników to wrzodowate miasto jest niestety bardziej fascynujące, mimo że często drastyczne, odpychające, straszne i odrażające, ale pokazuje aktualne problemy miasta w sposób obiektywny i nie dający o sobie zapomnieć.

Podczas czytania książki Bukareszt. Kurz i krew przed oczami jak żywe stanęły mi obrazy przywołane tą lekturą. Rumunia to kraj kontrastów, oprócz pięknych, nieco zaniedbanych zabytków, wspaniałej architektury, bogatych rezydencji rumuńskich Cyganów, w oczy rzucała się bieda, ubogie rozwalające się domy, mnóstwo dzieci i wszechobecność wszelkiej maści bezpańskich psów. Można je było spotkać kręcące się przy turystach i autokarach na szosie, przy kościołach, kaplicach, cerkwiach i cmentarzach – rożnego wieku, wielkości, umaszczenia i ras. Młode były jeszcze ufne, przyjacielskie i skore do zabawy, natomiast stare, często schorowane, ostrożne, jakby wiedziały, że nic dobrego je nie spotka. Te stare, zmierzwione, utykające, często z bielmem na ślepych oczach, ze spuszczonymi łbami i podkulonymi ogonami, zrezygnowane wydawały się oczekiwać już tylko na śmierć. W ich oczach nierzadko jednak dało się zauważyć połączenie bólu, strachu i agresji. Większość turystów te stare obchodziła dużym łukiem, natomiast młode zwykle dostawały coś do zjedzenia.

Na mnie widok obecnych na każdym kroku psich pariasów wywierał przygnębiające wrażenie i poczucie wstydu za ludzi, którzy zgotowali im, tym „najlepszym przyjaciołom człowieka” taki los.

Tutaj należy wspomnieć o dekrecie Słońca Karpat Nicolae Cauçescu z lat 80-ych XX wieku, który nakazywał właścicielom wyrzucenie wszystkich zwierząt domowych. Odnosiło się to przede wszystkim do mieszkańców miast, a psy zostały uznane przez urzędników aparatu władzy za darmozjady i były szczególnie źle postrzegane. Wyłapywano je i przewożono do schronisk. Zadanie to zlecano przeważnie Cyganom, jednak psy nigdy nie dotarły do tych schronisk i nikt nie zastanawiał się co się z nimi stało, najważniejsze, że w Bukareszcie zapanowł spokój, a prezydent mógł bez przeszkód budować swój pałac.

Andrew Linzey, angielski duchowny i teolog z Oksfordu, autor Teologii zwierząt, w głównej tezie swojej książki stwierdził, że dana nam przez Boga możliwość panowania nad całym stworzeniem powinna wyrażać się w służeniu mu. Św. Franciszek uważany również za prekursora ekologii i współczesnych ruchów zajmujących się prawami zwierząt, twierdził, że obcując z przyrodą nie mamy do czynienia z automatami, czy workami skóry wypełnionymi jedynie masą kości i mięsa, lecz wskazywał, że potrzebna jest nam idea braterstwa kosmicznego, z każdym elementem stworzenia, oparta na szacunku człowieka do otaczającej go przyrody. W konsekwencji więc, współczucie dla wszystkich istot żyjących jest ideą głęboko chrześcijańską, która po wiekach zapomnienia wreszcie odzyskuje należne jej miejsce.

Mimo iż Kościół nie wypowiedział się ostatecznie i jednoznacznie w kwestii istnienia duszy zwierzęcej, jednak część teologów w tym np. o. prof. Wacław Hryniewicz uważa, że nie sposób wyobrazić sobie świata po Sądzie Ostatecznym bez udziału zwierząt, przedstawiając „ekologizm” Biblii i bijącą z niej pewność, że całe Boże stworzenie stanowi jedno. Dowody na to znajdziemy w wielu miejscach Pisma Świętego, w Psalmach, Księdze Rodzaju, w pięknym fragmencie proroctw Izajasza czy Ozeasza, według którego Bóg zawrze przymierze „ze zwierzem polnym i ptactwem powietrznym, i ze zwierzętami pełzającymi po ziemi” (Oz 2,20).

Zwolennicy praw zwierząt często mówią, że stosunek ludzi do zwierząt odzwierciedla poziom naszej cywilizacji. Jak pisze prof. M. Środa w recenzji do książki Jeana Rolina I ktoś rzucił za nim zdechłego psa (Wyd. Czarne, 2011): „autor daje dowody na coś więcej: stosunek do zwierząt, a zwłaszcza psów, odzwierciedla stopień spójności wspólnoty, jej harmonię, wewnętrzny pokój lub przeciwnie – rozpad struktur i więzi. Życie „psów feralnych”, czyli zdziczałych, które obserwuje autor we wszystkich zakątkach świata, mówi nam wiele o ludzkich społecznościach, a nawet o ludzkiej naturze. Przyjrzyj się psom, które już nikomu nie towarzyszą, a zobaczysz, jaka może być przyszłość naszej cywilizacji.” Francuski reporter w swojej książce wyrusza w podróż psim śladem. Pisze co dzieje się ze zwierzętami w czasie wojny czy klęsk żywiołowych. Wszędzie tam gdzie chwieje się porządek społeczny, pojawiają się watahy bezpańskich psów, a w krajach tak różnych jak Rumunia i Australia trzeba z nimi prowadzić regularne wojny. W swoim doskonałym reportażu Rolin ukazuje relację człowiek – pies od czasów starożytnych po Drugą Wojnę Światową i inne współczesne konflikty, łącząc politykę i los zwierząt w jedną pasjonującą i przejmującą fabułę.

Chciałbym też wspomnieć o książce Zenona Kruczyńskiego Farba znaczy krew (Wyd. Słowo/Obraz Terytoria, 2008). Autor przez kilkadziesiąt lat był myśliwym, aby stać się obecnie obrońcą przyrody i praw zwierząt. Jest to książka wzruszająca i ważna, gdyż obnaża i burzy stereotypy mówiące o naszym stosunku do świata zwierząt i świata w ogóle.

W przedmowie Olga Tokarczuk pisze, że myśliwy i polowanie to tylko pretekst do dużo szerszych i głębszych rozważań, których punktem centralnym jest stosunek ludzi do zwierząt. 

Czy zwierzęta mają duszę? Nieżyjący już lekarz prof. Andrzej Szczeklik, filozof medycyny, pisarz eseista w swojej książce Kore (Wyd. Znak, 2007), uważa, idąc tropem starożytnych myślicieli greckich, że duszę można ujrzeć w ludzkiej źrenicy. Grecy wyobrażali ją sobie w postaci małej laleczki, widocznej przez źrenicę oka, którą nazwali kore. Mogę powiedzieć, że ja widziałem duszę we wszystkich oczach bezdomnych rumuńskich psów, udręczoną, cierpiącą, czasem z iskierką nadziei. I dlatego jestem przekonany, że wszystkie zwierzęta mają swoje niebo. Tak jak ludzie, zwłaszcza te najbardziej skrzywdzone i cierpiące trafią Tam. I nie uważam tego za herezję.

Jesień i zima to najgorszy czas dla bezdomnych zwierząt. Postarajmy się, aby żadnemu z nich nie zabrakło wody, jedzenia i schronienia. Przede wszystkim próbujmy w miarę naszych możliwości ograniczyć cierpienie zwierząt i nie skazujmy ich na poniewierkę. Swoją bezdomność zwierzęta „zawdzięczają” nam ludziom. Nie mogę się nadziwić miłości psa do człowieka, jest ona bezgraniczna i bezinteresowna. Skąd ona właściwie pochodzi.

                                                                                                                                Maciej Krawczyk

Parlament rumuński 10 września 2013 r. uchwalił najnowszą ustawę o eksterminacji bezpańskich psów (artykuł na ten temat w Rzeczpospolitej: http://www.rp.pl/artykul/322383,1051452-Rumunia—usypianie-bezpanskich-psow-zgodne-z-prawem.html).

  

                        RUMUŃSKA GALERIA PSIEJ BEZDOMNOŚCI (fot. autora)

Sibu patrzy na swych psich pariasów

Rezygnacja

Żebracy

Upał

Pies przyklasztorny

Starość bez złudzeń

Beztroska młodość